Kształt Oskara Guillermo del Toro

       Bardziej od samego faktu, że Kształt wody, Guillermo del Toro wygrało Oskarową galę, zdumiało mnie właśnie, to ogromne zaskoczenie jakie tej sytuacji towarzyszyło. Europejczycy najwyraźniej zapomnieli, że Oskary to nagroda Amerykańskiej Akademii Filmowej i że kryteria oraz warunki poznaniowe towarzyszące temu zdarzeniu, są zupełnie inne od tych jakimi możemy kierować się w Starym Świecie. Del Toro podarował Akademii twór niemalże idealnie sprofilowany i dostosowany do jej wymagań- nawet jeśli według niektórych są one pozakulisowo dyktowane politycznymi pobudkami. W tym wypadku to raczej pomost polityczny, niżeli konkretne zarzuty.

Kształt wody, to połączenie zimnowojennego, klasycznego horroru o potworze(konkretnie: Potwór z Czarnej Laguny, Jack’a Arnolda z 1954 roku) z bajką w stylu Disneyowskim(Piękna i Bestia), oraz moralnym zapleczem rodem z filmów o ucisku mniejszości rasowych i seksualnych(wybierzcie sobie). Jeśli miałoby być tego więcej, to należałoby tylko żałować, że główne postaci nie są żydami. Coś tu źle sformułowałem? Wybaczcie, nie chciałem skrzywdzić nikogo wrażliwego na szaleństwo ogarniające świat.

Na szczęście Del Toro obył się w swoim najnowszym obrazie bez zbędnej przesady i nawet jeżeli uderzał w mocne tony, to tylko  po to aby zwrócić uwagę komisji Oskarowej- samych widzów przy tym oszczędził, darując nam dzieło ze wszech miar estetyczne, ciekawe i koniec końców nietuzinkowe(w latach 60, dobrym okazał się „ten” inny/ruski), takie o którym jesteśmy w stanie stwierdzić, że choć szyte pod Oskara, może przypasować każdemu.

        Przede wszystkim oglądamy niemal klasyczny romans, umieszczony w latach 60., ze wszystkimi ich(tychże) wadami i zaletami włącznie: walka o prawa człowieka; szalejący rasizm i ksenofobia; zimnowojenne strachy na lachy, oraz cała ta wiekopomna zabawa w tajne laboratoria i szpiegowskie gadżety; na przedmieściu tego wszystkiego zmieściły się jeszcze obrazki z życia rodziny realizującej plastikowy Amerykański Sen.

Gdzieś w tym całym bałaganie orientują się dwa samotne serca, wyrzutków, innych od reszty świata, które łączy zwierzęcy magnetyzm zainicjowany jak zawsze przychylnym zrządzeniem losu. Wspólne kolacje, wspólne miejsce „pracy”, zagęszczająca się atmosfera i wreszcie przełamywanie kolejnych barier, oraz przeszkód na swojej drodze. I wszystko byłoby całkiem klasycznie, gdyby nie fakt, że Eliza(Sally Hawkins) jest niema, a jej nowy chłopak to człekokształtny stwór(Doug Jones), którego rząd przetrzymuje w tajnym laboratorium i pieszczotliwie nazywa „Zasobem”(The Asset). Cóż, nikt nie mówił, że dobry romans musi być usłany różami, prawda? Tak chyba nawet jest lepiej. Dzięki temu zachowujemy pikantność, egzotyczność i… seksizm(?), jak to strasznie przemawia: teraz, wtedy i… zawsze(bo wszyscy to lubimy, ale nikt się do tego nie przyznaje).

Na reżysera posypały się głosy krytyki oskarżające go o propagowanie dziwacznych związków. Ciekawe czemu nekrofilia w filmach o wampirach, lub dendrofilia(patrz: gra aktorska) w filmach o Grey’u, nikogo nie odrzucała do tej pory? Niektórzy stwierdzili nawet dość jawnie, że to po prostu zoofilia(hic!).

To zbyt dosłowne i absurdalne jak dla mnie, ale oczywiście każdy ma prawo wyrażania sądów na tyle naiwnych jak chce. Powodów dla którego Guillermo del Toro stworzył tak niecodzienną parę należy się doszukiwać zupełnie gdzie indziej. Po pierwsze reżyser od dawna chciał nakręcić własną wersję Pięknej i Bestii, o czym niejednokrotnie mówił. Po drugie jego czerpanie ze wzorców mitologicznych czy fantastycznych, gdzie związki ludzi i zwierząt nie są niczym dziwnym wydaje się powtarzalne i naturalne. Nikogo przecież nie dziwią starożytni bogowie często przyjmujący postać zwierzęcia aby zwieść w ten sposób naiwne panny. Wreszcie argument, który uderza najsilniej: ten obraz jak się domyślacie ma mówić o inności i wprowadzenie tutaj związku kobiety z potworem(?) doskonale to podejście ilustruje. Jeśli do tego dodamy fantazyjną wizualną ekstrawagancję całego obrazu, to otrzymujemy zaiste dzieło wybijające się ponad inne. Z całą pewnością nie jest to kolejny niskobudżetowy pastisz science-ficktion. Ten film, jak i związek w nim ukazany ma wdzięk i formalne ambicje do bycia czymś więcej niż tylko kolejną opowieścią o miłości.

Lata 60-te nie były kolorowe(nie, to nie żarcik polityczny, więc nie szykujcie na mnie wideł): jeśli ludzie nie potrafili zaakceptować kogoś o innej orientacji seksualnej czy o innym kolorze skóry, to jak mieliby zaakceptować „coś” co tak bardzo nas przypomina, ale nie jest nawet z naszego gatunku- to niemożliwe. Taką właśnie postawę oddaje w filmie agent Strickland(Michael Shannon), który mianowany został na główne nemezis Zasobu. Realizuje on wizję „wzorowego” obywatela: mieszka w podmiejskim kompleksie idealnie identycznych domków, uprawia beznamiętny seks z żoną, kupuje Cadillaca dla podkreślenia swojej pozycji społecznej, a gdy to nie wystarcza terroryzuje pracowników laboratorium, których ma pilnować(jak i wspomniany Zasób) elektrycznym pastuchem. Richard Strickland jest doskonale prawdopodobnym złoczyńcą tamtych czasów, w jego najbardziej diabolicznej, ogólnoamerykańskiej postaci.

Problem(tamtych i naszych czasów- co łączy w przekazie film Del Toro) w tym, że Zasób, nad którym tak ulubował się znęcać rząd i jego kat, jest niczym schwytane, dzikie zwierzę: jest niewinny, zdany na łaskę bezwzględnych oprawców- nas, ludzi. Z których najbardziej ludzka okazuje się ta „inna” warstwa społeczeństwa, którą tak lubimy gardzić: szara, żadna, niema Eliza, jej czarnoskóra koleżanka z pracy, Zelda(Octavia Spencer), oraz homoseksualny artysta Giles(Richard Spencer). Ludzie marginesu społecznego, którzy niczym Jesse(Uwolnić Orkę 1993), próbują ratować życie innej istoty, która podobnie jak oni potrafi czuć, rozumieć i odwzajemnić darowaną jej miłość.

W Kształcie wody, sceny z podobnych filmów(poznanie: E.T.) narzucają się same przez się. Między innymi dlatego- i dla wątków, które opisałem wcześniej- film jest na wskroś Amerykański i klasyfikuje się do głównej nagrody. Jeśli dodamy do tego cudowną grę aktorską panny Hawkins, która w filmie dźwiękowym odgrywa niemą rolę, z nonszalancją i wdziękiem samego Chaplina, to otrzymujemy dzieło nie tylko bardzo dobre estetycznie, ale nawet poetycznie. Jedyną sceną, która była źle namalowana moim zdaniem w tym misternie stworzonym obrazie jest ta śmieszna wręcz operetka(haha) gdzie Eliza produkuje się w świetlistym musicalu wyrażając swoje uczucia do Potwora. Scena ta, jest absurdalna, wydarta rodem z musicali Vincente Minelli’ego(niczym z komiksowej prozy Will’a Eisnera), tych w których kamera nigdy nie chciała, lub nie mogła się zatrzymać. Przesada i gruba praca pod Oskarową publiczkę, która była absolutnie zbędna niczym ostatnie sceny 10 Cloverfield Lane.

Pomimo tego wszystkiego Pan Del Toro serwuje nam mocne, dobrze dograne intelektualnie i emocjonalnie podparte kino, które zatrzymuje się w głównym nurcie(main stream). Źli stają się dobrymi(inni i Rosjanie: patrz epoka), a miłość… miłość zwycięża wszystko. Bo czy może być inaczej? Bo czy w coś innego, nawet przy naszym pędzie życia i chorym pragmatyzmie, chcielibyśmy wierzyć? Koniec końców niewiele nas różni, nawet to w jaki sposób i jakim powietrzem oddychamy.

Moja ocena: 5/6

„Niebo nie zna wściekłości takiej jak miłość w nienawiść zmieniona, ni piekło nie zna furii takiej jak kobieta…”

           Trzy billboardy za Ebbing, Missouri, to film o zemście; o tragedii zamordowanego dziecka; o lokalnej komedii jaką znaczą go nieudolni policjanci i przede wszystkim o zdesperowanej matce, która pragnie nękać i upokarzać stróżów prawa z małego miasteczka w odwecie za opieszałość z jaką podchodzą oni do sprawy gwałtu i morderstwa jej nastoletniej córki. To także film o gniewie, który jest energią napędzającą film Martina McDonagh’a. Nie jest on traktowany tutaj jak coś co da się wyleczyć, zagoić, zapomnieć czy choćby umniejszyć swojego destrukcyjnego wpływu na bohaterów. W Ebbing po prostu każdy jest na coś poważnie wkurwiony: Mildred(Frances McDormand) z powodu śmierci córki i braku winowajcy, szeryf Willoughby(Woody Harrelson) z powodu raka i bezsilności, a jego wydający się przygłupem, lojalny podwładny Dixon(Sam Rockwell) z powodu osobistych wycieczek głównej bohaterki do jego kolegów i przełożonego. Hollywood lubi nas uczyć, że gniew jest grzechem i że tylko dzięki akceptacji i zrozumieniu możemy znaleźć prawdziwe szczęście. Powierzchowna empatia i zgoda z panującą powszechnie niesprawiedliwością naszego świata są częstymi tematami w kinie, ale zwykle są traktowane po macoszemu. W świecie McDonagh’a nie ma łatwych odpowiedzi i niewyraźnych bohaterów czy złoczyńców. W pewnym momencie zaczyna się kwestionować działania Mildred i usprawiedliwiać działania Dixona. To w pewnym sensie jeden z najlepszych zabiegów jakich tu doświadczymy. W końcu świat jest bardziej złożony i trzeba prawdziwej sztuki aby to dobrze pokazać, nie tylko w kwestii życiowych tragedii, ale również chwil szczęścia – tymi dwoma płaszczyznami: komedią i dramatem, doskonale żonglują twórcy. McDonagh jako reżyser i scenarzysta, wraz ze zbalansowaną muzyką Cartera Burwell’a oraz autentycznymi zdjęciami Bena Davis’a osiągnął mistrzowski wynik końcowy. Tutaj chodzi bowiem bardziej o przyczynę i skutek niż o samo przestępstwo. Mildred wynajmuje billboardy aby sprowokować szeryfa do działania, co wywołuje gniew jego lojalnego podwładnego. Spirala szaleństwa zaczyna się nakręcać.

Trzy tablice na Drinkwater Road uosabiają życiową krucjatę pogrążonej w żałobie matki. Zamieniają one tę żałobę w broń; w sposób w jaki zrozpaczona kobieta pragnie rozprawić się z opieszałością prawa i jak się czasem wydaje całym światem. Tytułowe Trzy billboardy, są także sprytną sztuczką dzięki której reżyser przeskakuje pomiędzy wątkami śledztwa, a całej reszty opowiadania; jako sama metafora i element przypominający o źródłach całej tej sytuacji, silnie znaczą całą wierzchnią warstwę dramatu.

Martin McDonagh lubi grać komedią przeciw okrucieństwu i naśmiewać się z tego co nie zostało wypowiedziane wprost. Tego typu zestawienia w jego filmach mogą wywołać śmiech, który chwyta za gardło dając widzowi przewagę, ale może być także prowokacją do zastanowienia się nad tym, czy jest się tutaj z czego śmiać? Prowokacja bowiem, to czasami najlepsza metoda w dochodzeniu do tego kto może być podejrzany o zrobienie czegoś złego, a to właśnie takie zachowania zdają się interesować reżysera najbardziej. Jego sztuki jak Queen of Leenane, czy The Cripple of Inishmaan ukazują silne przywiązanie zachowania bohaterów do stanu ich umysłu. Wierzysz w to co ludzie robią, ponieważ dokonują wyborów – przeważnie właśnie tych złych w skutkach dla nich, lub ich otoczenia. Artysta nie oszczędza tu nikogo, pozwalając na to aby jego bohaterowie byli wadliwi i kierowani gniewem, który jak już pisałem jest motorem napędowym całości. Wyprowadza on swoich bohaterów z ich stref komfortu powodując, że wpadają w ów gniew, a czasami w zadziwiającą ich samych czułość.

Najnowszy obraz irlandzkiego filmowca-dramaturga, to bez wątpienia jeden z tych filmów, które chciałyby o sobie myśleć, że naprawdę mówią coś głębokiego o ludzkiej naturze i niesprawiedliwości świata. Odważna, demonstracyjna historia, napisana solidnie i bogato: brutalny karnawał amerykańskiego życia w małym miasteczku. Przejawia on ambicję do grania na amerykańskich ideologiach uwarunkowanych geograficznie(małomiasteczkowość, rasizm, okrucieństwo). Obraz osadzony gdzieś pośrodku wielkiego kraju, zawierający w sobie ukryte zbrodnie domowe, które odzywają się w jego populacji późnymi wieczorami. Demony ukrywane przed światłem dziennym, niewypowiedziane i chowane głęboko urazy, przebijają się w sposób który nanosi na ten zastający widza porządek rzeczy pewien niezmazywalny grymas i niepokój. I nawet jeśli Ebbing jest równie realne co Nibylandia, to jego problemy sięgają całkiem realnej płaszczyzny ontologicznej. Niektórzy przyrównują opowieść McDonagh’a do współczesnego westernu, ale moim zdaniem jak na film, w którym usłyszymy opis brutalnego gwałtu i morderstwa, wiertarka potraktuje kciuk dentysty jak gipsową płytę, ktoś wyleci przez okno, a ktoś inny niemal spłonie żywcem, Trzy billboardy wydają się zaskakująco spokojne.

Frances McDormand ukazuje fenomen swojej gry aktorskiej w pełnej okazałości. Jest w stanie więcej zrobić samymi emocjami niżeli inne aktorki monologiem. Po raz kolejny udowadnia, że jej puntem honoru jest satysfakcja z dobrze odegranej roli, a nie gwiazdorzenie na planie filmowym. Jej cierpienie jest wszechobecne, wyraźne, niemal namacalne. Uwidacznia się w jej spojrzeniu i gestach. Maluje się na jej ustach i zamienia twarz w kamień, jakby to miało pomóc umocnić jej swoją obronę przed światem. Ból, który zdaje się nie do uleczenia sprawia, że staje się ona coraz brzydsza i odpychająca, ale paradoksalnie właśnie to czyni ją bardziej ludzką. Jej rola jest kwintesencją równowagi pomiędzy komedią a tragedią, jaką zachował w filmie reżyser. Mildred – anioł zemsty, który bije nastolatków i każe kapłanowi wypierdalać z jej domu. Jej precyzyjne rzuty koktajlami mołotowa klasyfikują ją do pierwszej ligi Super Bowl. Pani McDormand z pewnością do szczętu wyczerpała możliwości jakie w scenariuszu rozpisał dla niej McDonagh. Jak celnie zauważa Wesley Morris(New York Critics): Wczuwasz się w postać Mildred, ale coraz bardziej się jej boisz. Gdy zbliża się do stolika z butelką wina, wręcz błagasz aby jej nie użyła. Staje się ona szaloną mamuśką. Poza Harrelson’em i Rockwell’em, reszta obsady to przy wirtuozyjnym występie McDromand po prostu dobrze zarysowane tło(choć biedny Dinklage może zostać w tym filmie zapamiętany podobnie jak kwestie czarnoskórych: wyłącznie jako pole do żartów i prowokacji).

Trzy billboardy za Ebbing, poruszają także luźno, ale namacalnie, kwestie rasowe. Wynika to tak samo z ideologiczno-geograficznego przymusu, który pozwala osadzić fikcyjną historię bliżej realnego świata, jak z zagrania ze strony samego McDonagh’a. Gdy Mildred wprost nazywa Dixona „oprawcą czarnuchów”(słowo „nigger” tylko podkręca atmosferę) rysuje nam w pewien sposób w kilku słowach całą mentalność jej otoczenia. McDonagh celowo wymachuje tym słowem przed twarzami publiczności niczym fiutem. Wydaje się, że podoba mu się absurd w jaki brnie społeczeństwo amerykańskie, ale chyba również sam dźwięk i reakcja jaki wywołuje. Igranie ze słowem podkreśla również postać Mildred: ileż radości sprawia jej zabawa rzeczami, którymi nie powinno się bawić. Takie zachowanie: bycie niegrzecznym i bycie z tego dumnym, umacnia w pewnym sensie postać głównej bohaterki jak i przekaz całego filmu.

Naturalnie film nie jest polityczny, choć niestety jego przekaz trafia do niektórych w ten sposób(rasizm; prawa kobiet; nadużycia władzy etc.). Na szczęście do innych trafiają jego wartości emocjonalne. Niestety jest w nim coś, co niechlubnie znaczy coraz mocniej produkcje filmowe z roku na rok; coś co sprawia, że w walce film-polityka, wartości tego pierwszego zostają zepchnięte na dalszy plan. Na nasze nieszczęście historia naznaczyła myśl filmową w sposób, który umożliwił wiązanie sezonu Oskarowego z procesami politycznymi. Wszak ludzie, którzy kręcą filmy wspierają, prowadzą lub finansują kampanie polityczne. Trudno przy takim stanie rzeczy nie stracić głowy, a już na pewno trudno zaufać wszelkim wielkim filmowym galom, za którymi przecież owa straszna polityka może się kryć. Omijając szerokim łukiem podobne dywagacje należy jednoznacznie stwierdzić, że Trzy billboardy za Ebbing, Missouri po prostu zdeklasowało tegoroczną konkurencję. Niezwykła historia Pana McDonagh’a, wygrała już pięć nagród BAFTA, cztery Złote Globy oraz została nominowana do Oskara w siedmiu kategoriach. Jeśli Akademia jeszcze się waha, to chyba sam zacznę wierzyć w pewne teorie spiskowe z nią związane. Tymczasem odsyłam Was do kin jeśli jeszcze nie widzieliście filmu. Nie będziecie żałować.

Moja ocena: 5/6